Η Πράξη της ΕΕ για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, που εγκρίθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο την Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου, στοχεύει στη μείωση των χρόνων αδειοδότησης για έργα εξόρυξης και ανακύκλωσης εντός της Ε.Ε., αλλά θα πρέπει και να δημιουργήσει τις ευρύτερες προϋποθέσεις που απαιτούνται για τις εταιρείες να πραγματοποιήσουν τις ανάλογες επενδύσεις.
Οι νομοθέτες στην Επιτροπή Βιομηχανίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισαν την Πέμπτη υπέρ της επισφράγισης της πολιτικής συμφωνίας που είχε επιτευχθεί τον περασμένο μήνα με τις χώρες της ΕΕ σχετικά με την Πράξη περί κρίσιμων πρώτων υλών. Η Πράξη αυτή, που κατατέθηκε για συζήτηση αρχικά τον Μάρτιο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στοχεύει να μειώσει την εξάρτηση από την Κίνα για την προμήθεια μετάλλων όπως οι σπάνιες γαίες, που απαιτούνται για την κατασκευή προϊόντων καθαρής τεχνολογίας (ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανεμογεννήτριες, κ.λπ.).
Εν συντομία, το κείμενο που ψηφίστηκε στο Ευρωκοινοβούλιο θέτει φιλόδοξους στόχους για την Ευρώπη, όπως να εξορύσσει ενδοκοινοτικά το 10% και να επεξεργάζεται το 40% της δικής της ετήσιας κατανάλωσης βασικών ορυκτών μέχρι το 2030. Η ΕΕ θα επιδιώξει επίσης έως τότε να ανακυκλώσει το 25% των κρίσιμων πρώτων υλών που καταλήγουν στα απόβλητά της. Με την εξασφάλιση της θετικής ψήφου του Ευρωκοινοβουλίου, η Πράξη μένει να εγκριθεί πλέον επίσημα από το Συμβούλιο της ΕΕ, που εκπροσωπεί τα 27 κράτη μέλη της.
Είναι σημαντικό ότι το συμφωνηθέν κείμενο θέτει χρονικά όρια για την αδειοδότηση έργων εξόρυξης, ανακύκλωσης και επεξεργασίας για τις 16 Πρώτες Ύλες που θεωρούνται «στρατηγικές» για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της ΕΕ.
Στόχος είναι κανένας ξένος προμηθευτής να μην παρέχει περισσότερο από το 65% οποιασδήποτε στρατηγικής πρώτης ύλης, όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, ο χαλκός ή το τιτάνιο – «δίνοντας ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή στις χώρες με τις οποίες η Ένωση έχει συνάψει στρατηγική εταιρική σχέση, συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ή άλλες μορφές συνεργασίας που καλύπτουν τις πρώτες ύλες».
Η αντίδραση της μεταλλευτικής βιομηχανίας
Ωστόσο, αν και οι στόχοι της νέας Πράξης της ΕΕ για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες έγιναν δεκτοί με ιδιαίτερη χαρά από τη βιομηχανία, παράγοντες στον τομέα των ορυχείων και μετάλλων επεσήμαναν κάποιες αδυναμίες που σχετίζονται με το ευρύτερο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον της ΕΕ. Για παράδειγμα, υπήρξαν αμφιβολίες για την πρακτική εφαρμογή των στόχων της όσων αφορά την τόνωση των επενδύσεων σε αυτές τις πρώτες ύλες και ο φόβος μη μείνουν στα χαρτια… Από την πλευρά του, ο Ευάγγελος Μυτιληναίος, Πρόεδρος της Eurometaux, της Ευρωπαϊκής Εμπορικής ένωσης μη σιδηρούχων μετάλλων, δήλωσε: «Ο νόμος για τις κρίσιμες πρώτες ύλες κάνει ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της διαφαινόμενης πρόκλησης εφοδιασμού της Ευρώπης με μέταλλα. Αυτό πρέπει να σηματοδοτήσει την αρχή μιας πολύ μεγαλύτερης αλλαγής πολιτικής για να προωθηθούν πραγματικά οι επενδύσεις της ΕΕ».
Πηγές του κλάδου επισημαίνουν ιδιαίτερα το υψηλό ενεργειακό και ρυθμιστικό κόστος που αποτελεί «σοβαρή πρόκληση» για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες που εξαρτώνται από την επεξεργασία πρώτων υλών, λέγοντας ότι τις καθιστά λιγότερο ανταγωνιστικές σε σύγκριση με την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Τα ρυθμιστικά εμπόδια που επικαλείται μια ανώτερη πηγή στη βιομηχανία αλουμινίου περιλαμβάνουν το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ (ETS) και τον Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM), οι οποίοι «προσθέτουν αστρονομικό κόστος» στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες.
Αντίθετα, οι ΗΠΑ έχουν βιώσει μια έκρηξη σε επενδύσεις αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων σε όλη την αλυσίδα αξίας καθαρής τεχνολογίας χάρη στον νόμο μείωσης του πληθωρισμού που εγκρίθηκε το 2022, επεσήμανε η πηγή, αναφερόμενη σε πρόσφατο σημείωμα της επενδυτικής τράπεζας Goldman Sachs για το θέμα.
Για την Euromines, την Ένωση Ευρωπαϊκών Μεταλλευτικών Βιομηχανιών, η έλλειψη ανταγωνιστικότητας της ΕΕ είναι επίσης αποτέλεσμα «χρόνων παραμέλησης» για την βιομηχανία εξόρυξης της Ευρώπης, καθώς φθηνά υλικά εισάγονταν χωρίς περιορισμούς στην ΕΕ από χώρες με καθόλου αυστηρά πρότυπα κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
«Η πράσινη μετάβαση πρέπει να ξεκινήσει από το ορυχείο», δήλωσε ο Rolf Kuby, γενικός διευθυντής της Euromines. «Σε τελική ανάλυση, τα ηλιακά πάνελ ή οι ανεμογεννήτριες δεν πρέπει μόνο να παράγουν πράσινη ενέργεια – πρέπει καταρχήν να είναι κατασκευασμένα από πράσινες πρώτες ύλες».
«Η ΕΕ πρέπει να ξαναμπεί στον χάρτη στων εξορύξεων και η διαδικασία για την άδεια νέων εκμεταλλεύσεων –που θα στηρίζεται σε κριτήρια ESG–, πρέπει να εξορθολογιστεί. Παράλληλα και τα κράτη μέλη πρέπει να τα εφαρμόσουν για να παραδώσουν στην κοινότητα νέα ορυχεία», είπε ο Kuby.
Η Ελληνική πραγματικότητα
Όταν η Πράξη για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες ψηφιστεί από το Συμβούλιο της ΕΕ και δημοσιευτεί στην επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε., θα ενσωματωθεί στις εθνικές πολιτικές των κρατών-μελών και θα αποτελεί κατευθυντήρια γραμμή της εξορυκτικής στρατηγικής τους.
Στην Ελλάδα είναι η αλήθεια πως θα μπορούσε να επιφέρει αρκετές σημαντικές βελτιώσεις στην αδειοδοτική διαδικασία μεταλλευτικών έργων. Η μεγαλύτερη ίσως και πιο ουσιώδης θα ήταν η συντόμευση του χρόνου αδειοδότησης. Και να μιλήσουμε με συγκεκριμένα παραδείγματα. Για το έργο των Σκουριών Χαλκιδικής, στη Βόρεια Ελλάδα, όπου έχει εντοπιστεί ένα παγκοσμίου κλάσης πορφυριτικό κοίτασμα πλούσιο σε χρυσό (0,74 γρ/τόνο) και χαλκό (0,49%), η αδειοδότηση έχει καθυστερήσει κάποια χρόνια. Η Ελληνικός Χρυσός, η εταιρεία που διαχειρίζεται τα Μεταλλεία Κασσάνδρας –στα οποία ανήκει το έργο–, λόγω της μεγάλης καθυστέρησης αναγκάστηκε να υποβάλλει το 2021 εκ νέου καινούργιο φάκελο αδειοδότησης αφού οι γεωπολιτικές και οι οικονομικές συνθήκες, αλλά και κάποιες τεχνολογίες, είχαν αλλάξει από την εποχή της κατάθεσης της πρώτης αίτησης αδειοδότησης.
Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς πως τώρα είναι η συγκυρία για την Ελλάδα να αναδειχτεί σε σημαντικό παίκτη στην μεταλλευτική ευρωπαϊκή σκακιέρα, αφού ο χαλκός συγκαταλέγεται τόσο στα κρίσιμα όσο και στα στρατηγικά μέταλλα, τα τόσο απαραίτητα για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Και τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα για την αδειοδότηση του συγκεκριμένου έργου, αφού το ζητούμενο, δηλαδή μια εξόρυξη που στηρίζεται σε κριτήρια ESG, έχει ήδη επιτευχθεί, όπως μπορεί ο καθένας να διαπιστώσει από την μεταλλευτική δραστηριότητα της Ελληνικός Χρυσός στην περιοχή.
Συγκεκριμένα, η εταιρεία λειτουργεί βάσει απαρέγκλιτων αρχών οι οποίες εκφράζονται μέσω του σχεδιασμού, των πολιτικών της και των κωδίκων δεοντολογίας που τηρεί.
Για το Περιβάλλον η πολιτική της Ε.Χ. βασίζεται στη διαρκή προσπάθεια για ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και ξεδιπλώνεται μέσα από μια σειρά σημαντικών πρωτοβουλιών που υλοποιούνται σε ελάχιστα μεταλλεία παγκοσμίως, όπως το state-of-the-art σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης, την τεχνολογία ξηρής απόθεσης και την παράλληλη αποκατάσταση στην πράξη.
Η περιβαλλοντική προστασία σε συνδυασμό με την ευημερία της τοπικής κοινωνίας αποτελούν δομικό στοιχείο της φιλοσοφίας μας για τον σχεδιασμό, ανάπτυξη και λειτουργία των έργων μας στην Χαλκιδική.
Για την αλληλεπίδραση της εταιρείας με την κοινωνία, αρκεί μια ματιά στους ετήσιους απολογισμούς Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Ελληνικός Χρυσός για να διαπιστώσει κανείς τη συμβολή της στην τοπική και την ευρύτερη κοινωνία.
Έχει μεριμνήσει για την ενίσχυση της υγείας και της ασφάλειας στην περιοχή, την βελτίωση των υλικών υποδομών για την υποστήριξη των κοινοτικών αναγκών, τον στρατηγικός σχεδιασμός για την ανάπτυξη και την ευημερία της μετα-μεταλλευτικής περιόδου, την αύξηση της κοινωνικής συνοχής και ενίσχυση των ευάλωτων ομάδων, για επενδύσεις που ενισχύουν την τοπική απασχόληση, για την υποστήριξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων που δεν σχετίζονται με την μεταλλευτική, αλλά και για την αύξηση των ευκαιριών εκπαίδευσης και εκμάθησης για τους νέους.
Όσον αφορά την ίδια τη λειτουργία της εταιρείας, εφαρμόζει Κώδικα Δεοντολογίας και Επιχειρηματικής Συμπεριφοράς, ανοικτή διαβούλευση για το νέο επενδυτικό σχέδιο, ενώ ενσωματώνει πολιτικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα των φύλων, μη διακρίσεων, σεβασμού στην εργασία, κ.ά.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως σε όλα τα στάδια της μεταλλευτικής δραστηριότητας η Ελληνικός Χρυσός επιλέγει πρακτικές που να ανταποκρίνονται και στις περισσότερες περιπτώσεις υπερβαίνουν τις νομικές απαιτήσεις, όπως ορίζονται από την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Μια τέτοια εταιρεία κάνει πολύ πιο εύκολο το έργο οποιασδήποτε κυβέρνησης ευρωπαϊκού κράτους να εναρμονιστεί το γρηγορότερο με τις επιταγές της νέας Πράξης για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες. Σε μια εθνική προσπάθεια να συμβάλλουμε τόσο στην ενίσχυση του ευρωπαϊκού στόχου της απεξάρτησης των εισαγωγών πρώτων υλών από τρίτες χώρες, με την παράλληλη ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας, θα πρέπει να προσελκύσουμε τις ανάλογες βιώσιμες επενδύσεις επί ελληνικού εδάφους, τη στιγμή μάλιστα που ο ελληνικός ορυκτός πλούτος αποτιμάται κοντά στα 2,4 τρις ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε ο πρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, καθηγητής Μιχάλης Βαβελίδης, στην ημερίδα με θέμα «Αναζήτηση και εκμετάλλευση ορυκτών πρώτων υλών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», που διοργανώθηκε το 2019 από το Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ και το Aristotle University of Thessaloniki Student Chapter της Society of Economic Geologists. Χαρακτηριστικά δήλωσε πως από το σύνολο του ελληνικού ορυκτού πλούτου εκμεταλλευόμαστε μόλις το 0,15%!
Η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών, οι χρονοβόρες αδειοδοτικές διαδικασίες για τα εξορυκτικά έργα, η ανάγκη αύξησης της πρωτογενούς παραγωγής, η αξιοποίηση καινοτόμων πρακτικών, οι επενδυτικές ευκαιρίες αλλά και η αποδοτικότερη χρήση και βελτίωση των διαδικασιών και των τεχνολογιών ανακύκλωσης, ήταν μεταξύ των θεμάτων, που απασχόλησαν τη συζήτηση, στον 8ο Ελληνικό Κοινοτικό Διάλογο για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες – 8th Greek Raw Materials Community Dialogue, που διοργανώθηκε από τον φορέα EIT RawMaterials – Regional Center Greece και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Ο εξηλεκτρισμός του πλανήτη αναμένεται να αυξήσει την ετήσια ζήτηση χαλκού σε 38,5 εκατομμύρια τόνους έως το 2035