Πριν από λίγες ημέρες παρουσιάσαμε μέσα από την parallaxi το κανάλι του Kristo Pantera στο YouTube. Ο ίδιος μέσα από τα βίντεο του, φέρνει στο φως γνωστές και άγνωστες γωνιές της Χαλκιδικής -και όχι μόνο-. Σε ένα από τα βίντεο του «πρωταγωνιστεί» ο πύργος Ορφανού, ο οποίος σήμερα βρίσκεται πραγματικά θαμμένος μέσα στα ερείπια του.
Ένας από τους πολλούς πύργους που προστάτευαν τα μετόχια του Αγίου Όρους στη Χαλκιδική, που χτίστηκε τον 14ο αιώνα, στο παλιό Γομάτι Χαλκιδικής. Το Γομάτι είναι ένα χωριό της Χαλκιδικής που ενώνει την Αρναία με την Ιερισσό. Το χωριό μεταφέρθηκε στη συγκεκριμένη τοποθεσία μετά το 1932, καθώς η παλιά τοποθεσία του, τέσσερα χιλιόμετρα πιο δυτικά σε μια πλαγιά του υψώματος Παϊβούνι που είναι μέρος του ορεινού συγκροτήματος του Κάκαβου, καταστράφηκε μετά από το σεισμό του 1932.
Κάτι παραπάνω από 90 χρόνια μετά, στην παλιά τοποθεσία που βρισκόταν το Γομάτι, τίποτα δε θυμίζει ότι εκεί κάποτε υπήρχε ζωή. Ακόμη και ο πύργος Ορφανού -ότι απέμεινε δηλαδή από αυτόν- δεν είναι ορατός από το δρόμο λόγω της πυκνής βλάστησης που έχει δημιουργηθεί.
Σήμερα υπάρχουν ερείπια που φτάνουν τα 6 μέτρα. «Επιμείναμε όμως και τελικά τον ανακαλύψαμε, μετά από κάνα 30λέπτο περπάτημα ακολουθώντας το ποτάμι κατά την κορυφή κάπου στρίψαμε δεξιά μια ανηφόρα και έσκασε απότομα μπροστά μας σαν κάποιος χαμένος ναός τον Ινκας σε ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς» αναφέρει ο Kristo Pantera στην περιγραφή του βίντεο που δημοσιεύει στο κανάλι του στο YouTube.
Η ιστορία της περιοχής
Σ’ αυτή την περιοχή, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ιουλία Βοκοτοπούλου, τοποθετείται η αρχαία πόλη Ασσηρα των Χαλκιδέων. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, έως τον 9ο αιώνα το Γομάτι, ή «χώρα του Γομάτου» αποτελούσε μέρος του Αγίου Όρους και ήταν η «Καθέδρα των Γερόντων» του Αγίου Ορους, με τη μονή της Παναγίας του Γομάτου. Μεγάλο τμήμα του ανήκε στα μοναστήρια Μεγίστης Λαύρας, Ιβήρων, Διονυσίου και Ξηροποτάμου. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο στρατηγός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Γόρματος (ή Γόματος), είχε στη δικαιοδοσία του περιοχή της Λήμνου, όπου υπήρχε το χωριό με το όνομα «Γομάτου» και αργότερα «Γομάτι». Λόγω των πειρατικών επιδρομών αρκετοί από τους κατοίκους έφυγαν από τη Λήμνο για να γλιτώσουν. Κάποιοι από αυτούς κατέφυγαν στη Λέσβο, ενώ άλλοι στη βόρεια Χαλκιδική, όπου σε μία δασώδη και δυσπρόσιτη, αλλά ασφαλή από τους πειρατές, περιοχή στην πλαγιά του Κάκαβου, έκτισαν το Γομάτι. Σύμφωνα με μια άλλη, πιο πεζή εκδοχή, ο Γόρματος ήταν επιστάτης του μετοχίου και ήταν αυτός που έκτισε να πρώτα σπίτια του οικισμού.
Το παλαιό Γομάτι ή «χώρα του Γόματου», προστατεύονταν από τρεις πύργου: του Ορφανού, του Κουνούπη και της Δεβελικίας. Όμως, αν υπήρχαν αυτοί οι δύο πύργοι δεν πρέπει να ήταν μέρος της οχύρωσης του οικισμού αλλά, μάλλον ήταν και αυτοί μοναστηριακοί ανεξάρτητοι πύργοι σε σχετικά κοντινή, απόσταση που προστάτευαν άλλα τμήματα του μετοχίου. Ανατολικά του σημερινού Γοματίου, περί τα 7χλμ από το Παλιό Γομάτι, υπήρχε μεσαιωνικός οικισμός ονόματι «Δεβελεκεία» που ανήκε στο ίδιο μετόχι της Μεγίστης Λαύρας. Αν όντως υπήρχε πύργος Δεβελεκείας, λογικά θα ήταν εκεί και όχι στο Παλιό Γομάτι. Ή ενδεχομένως να πρόκειται για πύργο που υπήρχε λίγο πιο νότια στην παραλία Δεβελίκι.
Πώς ήταν ο πύργος
Ο πύργος βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Πιθανότατα, η κύρια αιτία για τη σημερινή του κατάσταση είναι ο σεισμός του 1932. Οι διαστάσεις της βάσης του είναι περίπου 7x8 μέτρα και το μέγιστο σωζόμενο ύψος του 7 μέτρα. Στην αρχική του μορφή πρέπει να ήταν τριώροφος και να έφτανε τα 10 μέτρα. Στο μέσο της δυτικής πλευράς, που είναι η καλύτερα διατηρημένη σχετικά, διακρίνεται άνοιγμα πλάτους 1.5 μέτρων που προφανώς ήταν η είσοδος του πύργου. Σε αυτούς τους πύργους η είσοδος ήταν 5-6 μέτρα από το έδαφος για λόγους ασφαλείας και η πρόσβαση γινόταν με κινητή σκάλα. Πριν την καταστροφή, ο πύργος θα έμοιαζε πολύ με τον πύργο της Σάνης που διατηρείται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Υπάρχει η πληροφορία ότι μέσα στον πύργο κτίστηκε ο ναός του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Πάντως η ύπαρξή του εντός του πύργου δεν είναι εμφανής. Εκτός αν πρόκειται για ερείπια άλλου κτίσματος που βρίσκεται 20 περίπου μέτρα από τον πύργο.
(Φωτό: Ό,τι έχει απομείνει από έναν πύργο που έφτανε κάποτε τα 10 μέτρα και ήταν τριώροφος)
[ΠΗΓΗ: https://parallaximag.gr, του Ραφαήλ Γκαϊδατζή, 2/4/2024]