Από την αρχή του πολιτισμού, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πέτρες, και αργότερα μέταλλα, που έβρισκαν στο έδαφος ή λίγο κάτω από την επιφάνεια της γης. 

Το παλαιότερο ορυχείο που είναι γνωστό σήμερα στην επιστήμη βρίσκεται στο «Σπήλαιο του Λιονταριού», στη σημερινή Σουαζιλάνδη, στη νοτιότερη Αφρική, και χρονολογείται από την Παλαιολιθική Εποχή, πριν από περίπου 43.000 χρόνια. Από το ορυχείο αυτό εξορυσσόταν αιματίτης που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή κόκκινης ώχρας. Άλλο ορυχείο περίπου της ίδιας εποχής έχει βρεθεί στην Ουγγαρία: πιστεύεται ότι εκεί άνθρωποι του Νεάντερταλ εξόρυσσαν πυρόλιθο για κατασκευή εργαλείων και όπλων.

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, ο αριθμός των ορυκτών και μεταλλευμάτων που χρησιμοποιούνταν διευρύνθηκε σημαντικά. Η Βιομηχανική Επανάσταση δημιούργησε εντελώς νέες συνθήκες σε ό,τι αφορά τόσο τη διαδικασία εξόρυξης όσο και την εκμετάλλευση ορυκτών και μεταλλευμάτων.

Σήμερα λίγοι συνειδητοποιούν πόσο απαραίτητα είναι τα ορυκτά για τη διατήρηση και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας και πόσο αλληλένδετη είναι η καθημερινότητά μας με τη χρήση τους: υπολογίζεται ότι ο μέσος άνθρωπος χρησιμοποιεί στη διάρκεια της ζωής του περί τους 400 τόνους ορυκτών!

Εξίσου σημαντική είναι η συμμετοχή της δραστηριότητας αυτής στην οικονομική ζωή των χωρών: το 70% της ευρωπαϊκής κατασκευαστικής βιομηχανίας εξαρτάται από τις ορυκτές πρώτες ύλες – μεταλλεύματα, βιομηχανικά και λατομικά ορυκτά. Μερικά από τα υλικά που χρησιμοποιούμε πιο συχνά αποτελούνται σε μεγάλο ποσοστό από τέτοια υλικά: τα κεραμικά και το γυαλί παράγονται κατά 100% από ορυκτές πρώτες ύλες, ενώ τα χρώματα και το χαρτί περιέχουν ορυκτά σε ποσοστό 50%. Μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως το 24ωρό μας είναι γεμάτοι με ορυκτά! 

Ξυπνάμε κάθε πρωί σε ένα σπίτι που αποτελείται από τσιμέντο: Δηλαδή ασβεστόλιθο, αργιλόχωμα, ποζολάνη, γύψο κ.ά. Τα αλουμινένια κουφώματα κατασκευάζονται με πρώτη ύλη τον βωξίτη.  Τα συνθετικά κουφώματα αποτελούνται από πολυμερή (PVC) και σκόνες ορυκτών όπως τάλκης κ.ά.

Για μόνωση χρησιμοποιούμε ελαφρόπετρα, περλίτη κ.ά., οι θερμοσυσσωρευτές περιέχουν τούβλα από δουνίτη ή ολιβινίτη (χρησιμοποιείται και στα χυτήρια). Τα φωτοβολταϊκά έχουν πυρίτιο με πρώτη ύλη το χαλαζία. Τα είδη υγιεινής και τα πλακάκια περιέχουν καολίνη και χαλαζία και πλένουμε τα δόντια μας με οδοντόπαστα στην οποία χρησιμοποιείται ανθρακικό ασβέστιο, ορυκτά νατρίου, φθορίτη κ.ά.

Το αυτοκίνητό μας  περιέχει 100-150 κιλά βιομηχανικών υλικών, περισσότερο από ένα τόνο μέταλλα (αλουμίνιο, σίδηρο, νικέλιο, μολυβδαίνιο, χρώμιο, μόλυβδο), ενώ αν είναι ηλεκτρικό και λίθιο, αλλά και έξι χιλιόμετρα χαλκό σε σύρμα! 

Ο κατάλογος είναι ατελείωτος… Το κινητό μας, το κομπιούτερ, το τάμπλετ, όλα περιέχουν μια πλειάδα ορυκτών από πολύτιμα μέταλλα μέχρι σπάνιες γαίες, απαραίτητα στην καθημερινότητά μας.

Το πόσο απαραίτητα και αναγκαία είναι συγκεκριμένα ορυκτά στην επιβίωσή μας σήμερα, αποδεικνύεται και από την Πράξη για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials Act, CRMA), που πρότεινε και υπερψήφισε η ΕΕ, ένα ολοκληρωμένο σύνολο δράσεων ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση της ΕΕ σε ασφαλή, διαφοροποιημένο, προσιτό και βιώσιμο εφοδιασμό με κρίσιμες πρώτες ύλες. Οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι απαραίτητες για ένα ευρύ φάσμα στρατηγικών τομέων, όπως η βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών για την ενεργειακή μετάβαση, η ψηφιακή βιομηχανία για την ψηφιακή μετάβαση, η αεροδιαστημική και η άμυνα. Εν τω μεταξύ ο κατάλογος των κρισίμων πρώτων υλών όσο πάει και διευρύνεται. Το αλουμίνιο και ο χαλκός περιλαμβάνονται στον επικαιροποιημένο κατάλογο, ο οποίος περιλαμβάνει 34 πρώτες ύλες εκ των οποίων 17 θεωρούνται στρατηγικές πρώτες ύλες. Αν συνυπολογίσουμε πως οι ελληνικές εξαγωγές ορυκτών πρώτων υλών το 2022 ανήλθαν σε 1,0 δισεκ. ευρώ, έναντι 933 εκατ. ευρώ το προηγούμενο έτος, και αφορούν κυρίως αλουμίνιο και χαλκό, καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα.

Οι κρίσιμες πρώτες ύλες της Ελλάδας

Υπάρχουν ισχυρές πιθανότητες η Ελλάδα να διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα από κρίσιμες πρώτες ύλες, τονίζουν πηγές του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα υπάρχει περίπου το 10% των κρίσιμων πρώτων υλών της Ε.Ε. και η λίστα συνεχώς διευρύνεται και με νέα κοιτάσματα. Ποιες είναι αυτές οι κρίσιμες πρώτες ύλες που διαθέτει η χώρα μας και οι οποίες στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης είναι εξαιρετικά επίκαιρες και απαραίτητες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο;

Νικέλιο: Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα σε Εύβοια, Στερεά Ελλάδα και Καστοριά, τα οποία αξιοποιεί η Λάρκο παράγοντας σιδηρονικέλιο. Με την κατάλληλη αλλαγή της διεργασίας, από πυρομεταλλουργία σε υδρομεταλλουργία μπορεί να παράγεται νικέλιο. 

Βωξίτης: Τα υπάρχοντα κοιτάσματα βωξίτη που οδηγούν στην παραγωγή αλουμινίου δεν θα διαρκέσουν εσαεί. Πρέπει συνεπώς να γίνουν νέες έρευνες και επενδύσεις για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση κοιτασμάτων σε μεγάλο βάθος τα οποία εικάζεται ότι υπάρχουν.

Χαλκός: Εκτός από την δευτερογενή παραγωγή χαλκού στην περιοχή της Χαλκιδικής, υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα και σε άλλες περιοχές της Β. Ελλάδας. Πρόκειται για δημόσια κοιτάσματα τα οποία παραμένουν αναξιοποίητα, καθώς όσες φορές ξεκίνησαν προσπάθειες εκμετάλλευσης σημειώθηκαν τοπικές αντιδράσεις.

Κοβάλτιο: Άλλο μία κρίσιμη πρώτη ύλη που μπορεί να παραχθεί στην Ελλάδα, καθώς το κοβάλτιο περιέχεται στα κοιτάσματα νικελίου και μπορεί να εξαχθεί μέσω ειδικής διαδικασίας. Και εδώ είναι αναγκαίο να γίνουν σημαντικές επενδύσεις και αλλαγή της μεθόδου κατεργασίας του νικελίου ώστε να παραχθούν τα ειδικά κράματα κοβαλτίου που χρησιμοποιεί η βιομηχανία των ηλεκτρικών οχημάτων. 

Ο χαλκός της Χαλκιδικής

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η International Copper Association τον Απρίλιο του 2023, η ετήσια παγκόσμια προσφορά χαλκού αναμένεται να αυξηθεί κατά 26% και να προσεγγίσει τους 38,5 εκατομμύρια τόνους έως το 2035. Ωστόσο, η προσφορά χαλκού θα εξακολουθήσει να είναι κατά περίπου 2% χαμηλότερη από τη συνολική ζήτηση για το μέταλλο. Για την κάλυψη της ζήτησης, η παραγωγή χαλκού έχει ήδη διπλασιαστεί παγκοσμίως τα τελευταία 15 χρόνια, και η απαιτούμενη, εκ νέου, αύξηση αποτελεί πρόκληση για την εξορυκτική βιομηχανία, ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή.  

Στην Πράξη για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες ο χαλκός αναφέρεται ως Στρατηγική Πρώτη ύλη. Στόχος του Κανονισμού είναι, έως το 2030, το 10% της κατανάλωσης στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών της Ένωσης να εξορύσσεται εντός της ΕΕ. Συνεπώς, εκ των πραγμάτων, απαιτούνται τεράστιες προσπάθειες και σημαντική αύξηση των επενδύσεων προκειμένου να επιτευχθεί, ή τουλάχιστον προσεγγιστεί, το συγκεκριμένο επίπεδο αυτάρκειας στην ΕΕ. 

Στο πλαίσιο της ανάγκης εξασφάλισης ορυκτών πόρων, νέα έργα εξόρυξης χαλκού βρίσκονται υπό ανάπτυξη ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τη Mining Intelligence, τα κορυφαία υπό ανάπτυξη έργα χαλκού χωροθετούνται στην Άπω Ανατολή, τη Χιλή, τη Βόρεια Αμερική, την Αφρική και την Ελλάδα!  

Το μεταλλευτικό έργο της Ελληνικός Χρυσός στις Σκουριές της Χαλκιδικής τοποθετείται στην 5η θέση της λίστας των 10 σημαντικότερων έργων εξόρυξης χαλκού παγκοσμίως με κριτήριο την εκτιμώμενη διάρκεια ζωής του (περίπου 20 έτη). Σύμφωνα με τη μελέτη σκοπιμότητας του έργου, οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις στις Σκουριές προβλέπεται να έχουν ετήσια παραγωγή, κατά μέσο όρο, 67 εκατομμυρίων λιβρών χαλκού.  

Στις αρχές Απριλίου 2023, η Ελληνικός Χρυσός η θυγατρική εταιρεία της Eldorado Gold, η οποία διαχειρίζεται τα Μεταλλεία Κασσάνδρας στην Χαλκιδική, ανακοίνωσε την ολοκλήρωση της συμφωνίας χρηματοδότησης ύψους 680 εκατομμυρίων ευρώ για την ανάπτυξη του υπερσύγχρονου μεταλλείου των Σκουριών. Η αξιοποίηση του παγκόσμιας κλάσης πορφυριτικού κοιτάσματος χαλκού δε θα προσφέρει μακροπρόθεσμη αξία μόνο στην τοπική και την εθνική οικονομία αλλά θα συνδράμει επίσης στην επίτευξη των ποσοτικών στόχων του CRMA.  

Σύντομα η Ελλάδα θα διαθέτει το μόνο υπό ανάπτυξη έργο εξόρυξης χαλκού σε ευρωπαϊκό έδαφος, γεγονός που την τοποθετεί δυναμικά στην ευρωπαϊκή και διεθνή αγορά. Ο πολυπράγμων χαλκός είναι, πια, (και) ελληνική υπόθεση.

Τα υπάρχοντα προβλήματα

Προϋπόθεση για να προχωρήσει η αξιοποίηση αυτών των κρίσιμων πρώτων υλών αποτελεί η υιοθέτηση εθνικής στρατηγικής για το μεταλλευτικό κλάδο και η αντιμετώπιση χρόνιων παθογενειών που καθηλώνουν την ανάπτυξη. Ενδεικτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις είναι, οι καθυστερήσεις στην περιβαλλοντική αδειοδότηση, η ανυπαρξία ειδικού χωροταξικού για τις ορυκτές πρώτες ύλες, η απαγόρευση της αξιοποίησης περιοχών που έχουν χαρακτηριστεί ως Natura αλλά και η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού λόγω των συνταξιοδοτήσεων αλλά και της μετανάστευσης που πλήττει τον κλάδο.

 

[Με πληροφορίες από: https://www.consilium.europa.eu/, www.sme.gr/, https://www.hellas-gold.com/, https://www.capital.gr/, Άρθρο του Χ. Φλουδόπουλου 16/3/2023]