Ομάδα δυτών δημιούργησε στο Στρατώνι Χαλκιδικής ένα μικρό οικοσύστημα για την προστασία του απειλούμενου είδους

Ο Αποστόλης βγάζει τη βάρκα του στο λιμανάκι του Στρατωνίου, ένα παραθαλάσσιο χωριό στη βορειοανατολική Χαλκιδική. Φορτώνει δύο περίεργα κλουβιά με κόκκινα σχοινάκια, μαζί και δύο δύτες. Η άπνοια της ημέρας κάνει το ταξίδι εύκολο. Πλησιάζοντας σε μια πορτοκαλιά σημαδούρα, που αναγράφει «Περιοχή Έρευνας και Μελέτης Ιππόκαμπου», κόβει ταχύτητα. Έχοντας ήδη φορέσει τις καταδυτικές στολές τους, Ο Κώστας Κατσιούλης και ο Βασίλης Μεντόγιαννης βυθίζουν τα ιδιόμορφα κλουβιά που είχαν μαζί τους και έπειτα προετοιμάζονται για να καταδυθούν οι ίδιοι. Δένουν οκτώ κιλά βαρίδια στις ζώνες τους. Ο ένας κρατάει μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι και ο άλλος μια βαριοπούλα. «θα σας δούμε ξανά σε περίπου μισή ώρα», μας λένε και χάνονται κάτω από το νερό.

Μικρή αποικία

Στη θαλάσσια περιοχή που βουτούν, απέναντι από το επιβλητικό και έρημο πλέον εργοστάσιο κατεργασίας μεταλλευμάτων που στέκει στην ακτή, εντοπίστηκε πριν από 15 χρόνια μια κοινότητα ιππόκαμπων. Το σημείο έχει πλέον μπει στον χάρτη ως ένα από τα ελάχιστα μέρη παγκοσμίως στα οποία όποτε κι αν βουτήξει κανείς θα εντοπίσει τουλάχιστον ένα από αυτά τα πανέμορφα είδη.

Κατά την παραμονή τους στον βυθό οι δύο άνδρες στερέωσαν τα κλουβιά στον πυθμένα της θάλασσας. Ο Κώστας Κατσιούλης εντόπισε έναν ιππόκαμπο και τον φωτογράφισε για να μας τον δείξει. Στο μόνιτορ αντικρίζω ένα γοητευτικό, όμορφο πλάσμα να κοιτάει διατακτικά τον φακό. «Με παίδεψε. Έχουν attitude οι ιππόκαμποι», λέει χαμογελαστός, ανεβαίνοντας πίσω στη βάρκα με όλο τον εξοπλισμό του. Πίσω του ακολουθεί ο Βασίλης Μεντόγιαννης. «Σου εμπνέει ηρεμία αυτό το ζώο. Κολυμπάς δίπλα σε ένα πλάσμα εκατομμυρίων ετών».

Οι δύο έμπειροι επαγγελματίες δύτες και μηχανικοί έχουν αγαπήσει και θαυμάσει αυτό το ιδιαίτερο ψάρι. Εντόπισαν για πρώτη φορά τους ιππόκαμπους τού Στρατωνίου το 2007 και από τότε έθεσαν ως στόχο να διατηρήσουν τον πληθυσμό τους, διαφυλάττοντάς τους και αναδεικνύοντας τη μεγάλη σημασία της παρουσίας τους. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας ίδρυσαν το «Ιππόκαμπος Ενάλιο Ινστιτούτο», το οποίο ανήκει πλέον σε ένα διεθνές δίκτυο προστασίας των ιππόκαμπων. Ο κ. Μεντόγιαννης θυμάται πολύ καθαρά την πρώτη ημέρα που ανακάλυψε την παρουσία τους στην περιοχή. «Είχα καταδυθεί για μια αυτοψία και αντίκρισα πάρα πολλούς ιππόκαμπους, τον έναν δίπλα στον άλλον, θυμάμαι ότι μόλις βγήκα, άλλαζα και πήγα σε έναν ψαρά στο λιμάνι και τον ρώτησα αν έχει ιππόκαμπους εδώ. Μου βγάζει και μου δείχνει μια χούφτα μέσα από τα δίχτυα του. Αν πάμε στον ίδιο ψαρά θα μας πει ότι την τελευταία δεκαετία δεν πιάνει κανέναν».

Σε παγκόσμια επίπεδο ο πληθυσμός των ιππόκαμπων μειώνεται συνεχώς λόγω της εκτεταμένης αλιείας, της παράνομης εμπορίας αλλά και της οικολογικής καταστροφής.

«Οι ιππόκαμποι της Μεσογείου έχουν καταταγεί στη λίστα των απειλούμενων ειδών», υπογραμμίζει η Ελένη Σαμαρά, θαλάσσια βιολόγος και συνεργάτιδα του Ινστιτούτου. Όπως περιγράφει, ειδικά στην Ελλάδα οι ιππόκαμποι κινδυνεύουν λόγω της καταστροφής των οικοτόπων τους και του παράκτιου περιβάλλοντος. «Στο Στρατώνι είναι ένα μικρός πληθυσμός ιππόκαμπων. Είναι πολύ σημαντικό ότι υπάρχει έστω αυτός ο μικρός πυρήνας».

Σύμφωνα με την παρατήρηση και τις μετρήσεις των δυτών, ο πληθυσμός των ιππόκαμπων μειώνεται σταθερά και στο Στρατώνι. Προσπαθώντας να βρουν λύσεις εντόπισαν μια κατασκευή που είχε κάνει ένας Αυστραλός με ειδικά πλέγματα, σαν κλουβιά, στα οποία χωρούν να μπουν μέσα οι ιππόκαμποι, αλλά όχι οι θηρευτές τους. Εξέλιξαν την κατασκευή και ακολούθησαν το παράδειγμά του. Τα «κλουβιά» που έριξαν στον πυθμένα αρχικά το 2010 και ξανά φέτος το καλοκαίρι είναι, σύμφωνα με τους ίδιους, ένας από τους λόγους που οι ιππόκαμποι ζουν ακόμη σε αυτόν τον κόλπο. «Ήταν σοφή κίνηση. Αλλιώς μπορεί να μην είχαμε καν αντικείμενο συζήτησης σήμερα», σημειώνει ο κ. Κατσιούλης, περιγράφοντας πως αυτές οι ειδικές κατασκευές προσομοιάζουν με τεχνητό τρόπο στο περιβάλλον του ιππόκαμπου, ενώ παράλληλα τον προστατεύουν από τα μεγαλύτερα ψάρια. «Με κατασκευές διαφόρων τύπων, όπως φυτά ενυδρείων αλλά και αυτά τα ειδικά πλέγματα, τους δίνουμε έναν τρόπο να αγκιστρωθούν από κάτω. Οι ιππόκαμπος είναι πολύ κακός κολυμβητής και ο μόνος τρόπος να αντέξει είναι να κρατηθεί από κάπου [με την ουρά. του]», δηλώνει παρατηρώντας πως χρειάζεται να είναι κάπου σταθεροποιημένος και να τρέφεται συνεχώς. Από τότε που τοποθέτησαν τις κατασκευές, κάθε φορά που εντοπίζουν ιππόκαμπους τούς βλέπουν αγκιστρωμένους στα σχοινάκια των κλουβιών. «Μέχρι να απομακρυνθούμε από τα κλουβιά, έχουν ήδη πάει οι ιππόκαμποι. Καταλαβαίνουν ότι τους βοηθάει. Δεν μπορείς να το εξηγήσεις», αναφέρει έκπληκτος ο κ. Μεντόγιαννης.

Η Ελένη Σαμαρά, υπεύθυνη , της επιστημονικής έρευνας, περιγράφει ότι τα κλουβιά μετατρέπονται σταδιακά σε μικρούς,, υποτυπώδεις υφάλους, καθώς αγκιστρώνονται και άλλοι μικρο-οργανισμοί σε αυτούς, και έτσι εκεί οι ιππόκαμποι μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση σε τροφή αλλά και να αναπαραχθούν με ασφάλεια. «Τα κλουβιά τούς βοηθούν να υπάρχει ένα μόνιμο υπόστρωμα για να εγκατασταθούν. Κάποτε υπήρχε ένα μεγάλο λιβάδι από φύκια, τα οποία είναι ο φυσικός τους βιότοπος, αλλά με τον καιρό με τις πλημμύρες και τις προσχώσεις έχει θαφτεί και έχει μείνει ένα ελάχιστο κομμάτι». Αυτό το τεχνητό περιβάλλον είναι η καλύτερη εναλλακτική.

Στόχος η δημιουργία καταδυτικού πάρκου

Επόμενο βήμα του «Ιππόκαμπος Ενάλιο Ινστιτούτο» είναι να χαρακτηριστεί η περιοχή, έκτασης περίπου 50 στρεμμάτων, καταδυτικό πάρκο, όπου δεν θα επιτρέπεται καμία άλλη δραστηριότητα πέραν των καταδύσεων και της προστασίας των ιππόκαμπων. Όπως αναφέρει ο Κώστας Κατσιούλης, ελπίζουν πως μέχρι τον Οκτώβριο θα είναι έτοιμα όλα τα έγγραφα για να κατατεθεί το αίτημα στο αρμόδιο υπουργείο και το πάρκο να αρχίσει να λειτουργεί από το 2024. Παράλληλα, η ομάδα έχει ήδη ξεκινήσει προετοιμασίες για την τοποθέτηση υποβρύχιων καμερών, όπως έχουν κάνει και στο καταδυτικό πάρκο της Αλοννήσου. Όταν γίνει το πάρκο θα τοποθετήσουν τις υποβρύχιες κάμερες ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τους ιππόκαμπους και παράλληλα να ελέγχουν τη θαλάσσια ζώνη.

Βεβαίως το καταδυτικό πάρκο και η δημοσιότητα που ήδη αρχίζει να λαμβάνει το Στρατώνι δεν βοηθούν μόνο τους ιππόκαμπους αλλά και την τοπική κοινωνία. Ο Αποστόλης Σιώνης, που μετέφερε τους δύτες ώστε να εγκαταστήσουν τα νέα κλουβιά, ζει και εργάζεται στην περιοχή. Υποστηρίζει την προσπάθεια του ινστιτούτου γιατί βλέπει τη διαφορετική προοπτική που μπορεί να προσφέρει στον τόπο του. 

Άγαλμα

Πλέον στο λιμάνι έχει στηθεί άγαλμα ενός ιππόκαμπου, ενώ παραλιακά υπάρχει ένα θεματικό πάρκο αφιερωμένο στην κοινότητα των ιππόκαμπων. «Αυτό το μικρά ζώο δημιουργεί μια άλλη δυναμική στην τοπική κοινότητα, προσφέρει ένα νέο brand name και μπορεί να αλλάξει το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο του χωριού, ώστε τα έσοδα να μην έρχονται αποκλειστικά και μόνο από τη μεταλλευτική δραστηριότητα, αλλά και από ένα εναλλακτικό είδος τουρισμού», δηλώνει ο Αριστόδημος Παράσχου, πρόεδρος των φορέων «Ενωμένες Κοινωνίες των Βαλκανίων» και «Aristo Τales».

Οι Ενωμένες Κοινωνίες των Βαλκανίων αναμόρφωσαν το θεματικό πάρκο σε συνεργασία με το ινστιτούτο, τον Δήμο Αριστοτέλη και το Cob, που ασχολείται με τη φυσική δόμηση. Πλέον, εθελοντές από την Ευρώπη, μέσω του προγράμματος European Solidarity Corps, οργανώνουν εκεί δραστηριότητες για παιδιά με θέμα τη ζωή του ιππόκαμπου. «Τον μήνα που λειτουργεί, το πάρκο επισκέφθηκαν 250 άτομα, που σε άλλη περίπτωση δεν θα πήγαιναν στο χωριό. Αλλάζει το προφίλ», σημειώνει ο κ. Παράσχου.

Αυτά τα μηνύματα κάνουν τοπική κοινότητα και επιστήμονες να αισιοδοξούν. Οι προσπάθειες που γίνονται μπορούν τελικά να καταφέρουν να σώσουν αυτά το μικρά, πολύτιμα για το οικοσύστημα θαλάσσια όντα, χαρίζοντας παράλληλα ένα καλύτερο μέλλον στο παραθαλάσσιο χωριό.

[ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, της Αλεξίας Καλαϊτζή, 27/8/2023]