Ο χαλκός αναβαθμίζεται σε κρίσιμη πρώτη ύλη, και η Ελλάδα έχει μια μοναδική ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει στην παγκόσμια αγορά πρώτων υλών, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα και το γεωστρατηγικό της ρόλο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πέρασε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που χαρακτηρίστηκε από υψηλό ενεργειακό κόστος, διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας και παρόμοια προβλήματα που προέκυψαν από την πανδημία της Covid-19. Μετά την καταιγίδα αποφάσισε να αναδιαρθρώσει την ατζέντα της με στόχο την επαναβιομηχάνιση και την ανταγωνιστικότητα. Ένα από τα πολλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι και το νέο νομοθετικό πλαίσιο για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, για την ολοκλήρωση του οποίου εργάστηκαν οι Επίτροποι Valdis Dombrovskis και Thierry Breton. Εξ’ άλλου και στις ΗΠΑ ψηφίστηκε ένας αντίστοιχος νόμος με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού (Inflation Reduction Act), ο οποίος περιλαμβάνει επενδύσεις μεγάλης κλίμακας στον τομέα των πρώτων υλών.

Ο βασικός στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από εισαγωγές απαραίτητων πρώτων υλών από τρίτες χώρες, οι οποίες συχνά αποτελούν μονοπωλιακούς προμηθευτές, ενώ πολιτικά στις περισσότερες των περιπτώσεων αφορούν και ανελεύθερα μη δημοκρατικά καθεστώτα. Η διασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών είναι επίσης κρίσιμο στοιχείο οποιασδήποτε αποτελεσματικής διαδικασίας πράσινης μετάβασης.

Έτσι, μόλις πριν λίγες ημέρες, την Πέμπτη 16 Μαρτίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το νέο κανονισμό για τις κρίσιμες πρώτες ύλες (Critical Raw Materials Act) καταγράφοντας τους στόχους για την παραγωγή, την επεξεργασία και την ανακύκλωση των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών (ΚΟΠΥ), οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για την πράσινη μετάβαση. Είναι εμφανές πως η στρατηγική της Ε.Ε. επικεντρώνεται στο να εξαλείψει τη μεγάλη εξάρτηση της από τρίτες χώρες, όπως η Κίνα, η οποία ελέγχει την εξόρυξη και επεξεργασία μεγάλου αριθμού πρώτων υλών, (κυρίως σπάνιων γαιών), και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), η οποία εξάγει το 63% του κοβαλτίου παγκοσμίως. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως η Επιτροπή έθεσε ως μέγιστο όριο το 65% όσον αφορά στις εισαγωγές στρατηγικών μετάλλων στην Ε.Ε. από μία μόνο χώρα.

Η Επιτροπή προχώρησε ακόμη στη σαφή διάκριση μεταξύ «στρατηγικών» και «κρίσιμων» πρώτων υλών. Στρατηγικά μέταλλα είναι εκείνα με μεγάλη σημασία σε συγκεκριμένους τομείς (π.χ. ολοκληρωμένα κυκλώματα ή μπαταρίες), και τα οποία ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ανισορροπίες ζήτησης ή/και προσφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο και ενδέχεται να υπόκεινται σε περιορισμούς εξαγωγών από παραγωγές χώρες εκτός Ε.Ε. Οι κρίσιμες πρώτες ύλες, από την άλλη πλευρά, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της Ε.Ε. γενικότερα, ενώ η κατηγορία αυτή αντιμετωπίζει κινδύνους σοβαρών διαταραχών στις σχετικές αλυσίδες εφοδιασμού. 

Στην πρώτη γραμμή η ανάπτυξη στρατηγικών έργων

Η Επιτροπή εκτιμά ότι θα χρειαστεί ένα ποσό έως και 20 δισ. ευρώ για τη στήριξη της ανάπτυξης του τομέα των πρώτων υλών. Στις προτεραιότητες του σχεδίου βρίσκεται η δημιουργία «στρατηγικών έργων», τα οποία θα τύχουν εξορθολογισμένης αδειοδότησης και ευκολότερης χρηματοδότησης η οποία περιλαμβάνει και τη συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών. Η Ε.Ε. ενθαρρύνει σαφώς τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα υπάρχοντα πλαίσια κρατικών ενισχύσεων. Πόροι μπορούν να αντληθούν από πολλές πηγές όπως  π.χ. από το χρηματοδοτικό αναπτυξιακό πλαίσιο InvestEU.

Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Επίτροπος Thierry Breton σχετικά με την αδειοδότηση νέων εξορυκτικών έργων, οι τρέχουσες διαδικασίες είναι «πολύ χρονοβόρες», προσθέτοντας ότι γίνεται προσπάθεια για τη μείωση του απαιτούμενου χρόνου από τον τρέχοντα μέσο όρο των πέντε ετών, στο μισό.

Επιπρόσθετα η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι όσον αφορά τον εξορυκτικό τομέα, η Ε.Ε. πιθανόν να στερείται ακόμη υποδομών, δεξιοτήτων και εναρμονισμένων προτύπων. Σαν λύση και για να αναβαθμιστεί η παραγωγή σε όλους τους τομείς, επιδιώκεται να δημιουργηθεί «μια μεγάλης κλίμακας εταιρική συνεργασία σε επίπεδο δεξιοτήτων» ως μέρος του Συμφώνου Δεξιοτήτων της ΕΕ. Και βέβαια, σε πρώτο πλάνο περνάει και το θέμα της εναρμόνισης, για το οποίο η Επιτροπή θέτει ως στρατηγική προτεραιότητα την ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων για την εξερεύνηση, την εξόρυξη, την επεξεργασία και την ανακύκλωση των ΚΟΠΥ.

Ο χαλκός «αναβαθμίζεται»

Παράλληλα, υπήρξε μια εξέλιξη που σαφώς ενδιαφέρει και την Ελλάδα. Στην 5η τεχνική αξιολόγηση 2023 των κρίσιμων πρώτων υλών για την Ε.Ε., (Study on the Critical Raw Materials for the EU 2023 – Final Report), για πρώτη φορά προτείνει να συμπεριληφθούν στα κρίσιμα μέταλλα ο χαλκός και το νικέλιο. 

Ιδιαίτερα για τον χαλκό, η έκθεση αναφέρει ότι ο χαλκός χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλες ποσότητες (20 Mt το 2020) για ηλεκτροδότηση σε όλες τις στρατηγικές τεχνολογίες, αλλά επειδή η προμήθειά του είναι ιδιαίτερα διαφοροποιημένη, δεν έχει θεωρηθεί κρίσιμο υλικό στο παρελθόν. Σήμερα όμως, με την πληθώρα των ηλεκτρικών εφαρμογών που απαιτεί η πράσινη μετάβαση μέσω του εξηλεκτρισμού, σε συνδυασμό με την ανώτερη απόδοσή του ως αγωγός σε ηλεκτρικές εφαρμογές, είναι πολύ δύσκολο να αντικατασταθεί. Να σημειωθεί πως ο χαλκός αποτελεί βασικό βαρόμετρο για την κατάσταση της οικονομίας, καθώς χρησιμοποιείται σε μία ευρεία γκάμα βιομηχανικών δραστηριοτήτων, από τον ηλεκτρικό εξοπλισμό έως την παραγωγή βιομηχανικών μηχανημάτων.

Εν τω μεταξύ οι πολύμηνες ταραχές στο Περού, μία από τις μεγαλύτερες τροφοδότριες χώρες στο κόσμο, προκάλεσαν έλλειψη στην παγκόσμια αγορά χαλκού προκαλούν, με την κινεζική ανάκαμψη και τη στροφή στην ηλεκτροκίνηση να εκτιμάται πως θα εκτινάξουν τη ζήτηση. Πολλοί οικονομικοί αναλυτές προβλέπουν πως θα υπάρξει έλλειψη το 2023, λόγω των προβλημάτων που έχουν παρουσιαστεί στη μεταλλουργία στις δύο μεγαλύτερες στον κόσμο χώρες σε προσφορά χαλκού, το Περού και τη Χιλή. Ορισμένοι μάλιστα αναλυτές δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο η αγορά χαλκού να παρουσιάσει έλλειμμα καθ’ όλη τη διάρκεια όλου του υπόλοιπου της δεκαετίας έως το 2030.

Σε πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναφέρθηκε ότι η Ε.Ε. εισάγει το 48% των τρεχουσών αναγκών της σε χαλκό, με την πλειονότητα να προέρχεται από την Χιλή και από κινεζικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Η συμπερίληψη του χαλκού στον κατάλογο των κρίσιμων ορυκτών και μετάλλων αναμένεται να προσφέρει άμεσο όφελος σε όσες ευρωπαϊκές χώρες παράγουν χαλκό, αφού η ίδια η Ε.Ε. πρόσφατα ανακοίνωσε την υποστήριξή της για τον χαλκό ως κρίσιμο μέταλλο. 

Θαμμένος θησαυρός στην Ελλάδα

Από τον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) τονίζουν σε κάθε ευκαιρία πως σήμερα στην Ελλάδα υπάρχει περίπου το 10% των κρίσιμων πρώτων υλών της Ε.Ε. και η λίστα συνεχώς διευρύνεται και με νέα κοιτάσματα. Εκτός από την δευτερογενή παραγωγή χαλκού στην περιοχή της Χαλκιδικής, υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα και σε άλλες περιοχές της Β. Ελλάδας. Πρόκειται για δημόσια κοιτάσματα τα οποία παραμένουν αναξιοποίητα, καθώς όσες φορές ξεκίνησαν προσπάθειες εκμετάλλευσης σημειώθηκαν τοπικές αντιδράσεις. Πάντως με τα αποθέματα χαλκού στη ΒΑ Χαλκιδική, δημιουργείται η ευκαιρία ώστε η Ελλάδα να καταστεί ως μια από τις σημαντικότερες παραγωγούς χαλκού (αλλά και χρυσού) διεθνώς. Είναι γνωστό πως στα Μεταλλεία Κασσάνδρας, τα οποία διαχειρίζεται και αναπτύσσει η εταιρεία “Ελληνικός Χρυσός” και συγκεκριμένα, στο παγκοσμίου κλάσης πορφυριτικό κοίτασμα στις Σκουριές υπάρχουν βεβαιωμένα αποθέματα 740.000 τόνων χαλκού και 3,6 εκατ. ουγκιών χρυσού. Το μεταλλείο των Σκουριών, το οποίο βρίσκεται σήμερα ολοκληρωμένο κατά το ήμισυ και του οποίου η κατασκευή πρόκειται πολύ σύντομα να επανεκκινήσει, εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια της παραγωγικής του ζωής (περίπου 20 έτη) θα παράγει κατά μέσο όρο 140.000 ουγγιές χρυσού και 67 εκατομμύρια λίβρες χαλκού σε ετήσια βάση, δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για περαιτέρω ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. 

Εμφανίζεται μια μοναδική ευκαιρία οι Σκουριές να αποτελέσουν μια νέα πηγή εφοδιασμού για την ευρωπαϊκή βιομηχανία και να συνεισφέρουν στην αυτάρκεια και την ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής εφοδιαστικής αλυσίδας σε μια κρίσιμη –πλέον– πρώτη ύλη, όπως ο χαλκός. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το έργο των Σκουριών θα διαδραματίσει ένα καίριο ρόλο στην πράσινη ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης, θέτοντας παράλληλα τις βάσεις, ώστε η Ελλάδα να διεκδικεί μια από τις πρώτες θέσεις στην παραγωγή χαλκού (αλλά και χρυσού) στην Γηραιά ήπειρο. Είναι κατανοητό πλέον από όλους πως η ολοκλήρωση των μεταλλευτικών έργων στην ΒΑ Χαλκιδική, τα οποία θα έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν στην Ε.Ε. μια αξιόπιστη πηγή του βασικού αυτού μετάλλου που ονομάζεται χαλκός, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για την εθνική μας οικονομία και την προσπάθεια επανάκαμψή της στην μετα-Covid εποχή.