Το άρθρο αυτό παρουσιάζει πηγές σχετικά με μοίρα των γυναικών μετά την πτώση της χερσονήσου της Κασσάνδρας, που σήμανε το τέλος της Επανάστασης στη Χαλκιδική (Μάιος-Νοέμβριος 1821). Κοντά στις γυναίκες που χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα, υπήρξαν και άγνωστες σήμερα περιπτώσεις γυναικών που πήραν τα όπλα και αγωνίστηκαν οι ίδιες, όπως η “Ανθή”, κόρη αρματολού, που διέσωσε τη μνήμη της η διάσημη το 19ο αι. συγγραφέας Dora d’ Istria.

Ξεφυλλίζοντας τις εφημερίδες του 1821, ο καλλιεργημένος Άγγλος αναγνώστης θα έβρισκε κάθε τρεις και λίγο νέα από τη χερσόνησο της Κασσάνδρας. Έγραφαν οι εφημερίδες, με άρθρα φλογερά, για τον αγώνα στη Χαλκιδική, που δεν έμοιαζε τότε παρωνυχίδα της Πελοποννήσου, αλλά είδηση πρώτης γραμμής, γιατί η Χαλκιδική ήλεγχε το Θερμαϊκό και το εμπόριο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Για τέσσερις μήνες κράτησαν οι Επαναστάτες τη χερσόνησο της Κασσάνδρας, οχυρωμένοι πίσω από τον ισθμό, την τάφρο που απόμεινε από την αρχαία διώρυγα και το διατείχισμα που έπιανε από το Θερμαϊκό μέχρι τον Τορωναίο.

Άγγλος φίλος μάς διαβάζει «Sun», που τότε ήταν μια σοβαρότατη εφημερίδα.

«SUN»(London): Παρασκευή 4 Ιανουαρίου 1822 – Οι Έλληνες

«Έχουμε από χθες ένα απόσπασμα από ένα γράμμα από τον Πρόξενο στη Θεσσαλονίκη, που περιέχει έναν απολογισμό της επιτυχημένης απόπειρας των Τούρκων να καταλάβουν την Κασσάνδρα στις 12 Νοεμβρίου (30 Οκτωβρίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο), μετά από αδύναμη αντίσταση από την πλευρά των εξεγερμένων, που υπέφεραν σημαντικά. Ο αριθμός των αιχμαλώτων δεν αναφέρεται, αλλά κοινοποιήθηκε, λέει ο συγγραφέας, ότι ένας τεράστιος αριθμός γυναικών (μερικοί λένε 10.000) έπεσαν στα χέρια των Τούρκων επιπλέον των 4.000 που είχαν μεταφερθεί στην πόλη αυτή και εκτίθενται για πώληση στον πλειοδότη».

Ακολουθεί το σχόλιο του συντάκτη, που αρνείται να αποδεχθεί τα δυσάρεστα νέα:

«Αντίθετα με την προηγούμενη δήλωση, επισυνάπτουμε μια αναφορά για την ίδια υπόθεση, παρμένη από γαλλική εφημερίδα, η οποία αναφέρει ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα, πολύ περισσότερο καταστροφικό για τους Τούρκους απ’ ό,τι ήταν οι τέσσερις προηγούμενες άβολες καταστάσεις που υπέμειναν στην ίδια περιοχή. Μόνο ο χρόνος θα αποδείξει ποιά αναφορά είναι η σωστή, έχουμε, ωστόσο βέβαιες ελπίδες ότι η αξία που έδειξαν οι Κασσανδρινοί στις προηγούμενες περιστάσεις, προστιθέμενη στη βελτιωμένη πειθαρχία και γνώση της τέχνης του πολέμου, που έμαθαν από τους Ευρωπαίους που τους ενίσχυσαν, θα φανεί ότι ασκήθηκαν ξανά με την ίδια επιτυχία που έστεψε τις προηγούμενες προσπάθειές τους.

Ακολουθεί το δημοσίευμα της φιλελληνικής γαλλικής εφημερίδας που ισχυρίζεται ότι δεν έπεσε η Κασσάνδρα, αλλά η υποχώρηση ήταν τέχνασμα των Ελλήνων, ενέδρα, απ’ όπου κανένας Τούρκος δεν βγήκε ζωντανός. Ωστόσο, η Κασσάνδρα έπεσε, οι ηττημένοι σφαγιάσθηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά σύρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα και ο τόπος ερήμωσε κι έκανε πενήντα χρόνια να ζωναντανέψει.

Θα παραθέσουμε μια πηγή, που δίνει μια εικόνα της πολιορκίας της Κασσάνδρας εκ των έσω.

Η Ρουμάνα πριγκίπισσα και διάσημη συγγραφέας στην εποχή της, Dora d’ Istria, μεταφέρει μια ιστορία που άκουσε από έναν από τους συνοδούς της στο ταξίδι της στην Ελλάδα.  Ο π. Βακαλόπουλος τον ταυτίζει με τον ονομαστό Μακεδόνα λόγιο Γρηγόριο Γ. Παπαδόπουλο, ο οποίος υπήρξε δάσκαλός της. Για προφανείς λόγους, η συγγραφέας δεν κατονομάζει ούτε τον Παπαδόπουλο, ούτε τα πραγματικά ονόματα των προσώπων που αναφέρει στην αφήγησή του. Μιλάει ωστόσο για μια Ελληνίδα, κόρη αρματολού, που έλαβε μέρος στην Επανάσταση στη Δυτική Μακεδονία ντυμένη άνδρας και κατέληξε στην πολιορκία της Κασσάνδρας. Η «Ανθή», όπως είναι το όνομα που της δίνει, ξαναφοράει τα γυναικεία ρούχα και πρώτη ανάμεσα στις γυναίκες βοηθάει τους άνδρες πολεμιστές στην άμυνα. «Ενώ επτακόσιοι καλόγεροι από το Άγιον Όρος πολεμούσαν μαζί με τους εξεγερμένους, οι γυναίκες, οργανωμένες σε ομάδα, έτρεχαν προς τις (πεσμένες) βόμβες που είχαν ρίξει οι Τούρκοι και τις έσβηναν με κουβάδες νερό. Η Ανθή που είχε ξαναβάλει γυναικεία ρούχα, ήταν επικεφαλής του θαρραλέου τάγματος». Η συγγραφέας αναφέρεται στις προδοσίες που δεν άργησαν να κάνουν αδύνατη την αντίσταση. «Ο Γιαννιός και o Μανωλάκης Οικονόμος που διοικούσαν τους Έλληνες είχαν τέτοιο αμοιβαίο μίσος που ήταν αδύνατο να θυσιάσουν την αντιπάθειά τους για τη γενική σωτηρία. Οι πόρτες της Κασσάνδρας ήταν ανοικτές στους Τούρκους. Όμως η Επανάσταση της Χαλκιδικής τούς κόστισε σαράντα χιλιάδες νεκρούς. Οι Τούρκοι εκδικήθηκαν γι’ αυτές τις τεράστιες απώλειες με μαρτύρια που ταίριαζαν σε κανίβαλους…

Ούτε η ηλικία ούτε το φύλο δεν έγιναν σεβαστά στις εκατόμβες που άφησαν τη χριστιανική Ευρώπη -τόσο ευαίσθητη στα δεινά των νέγρων- βαθύτατα αδιάφορη. Οι Οθωμανοί πούλησαν στα παζάρια όσους γλίτωσαν από τις σφαγές και γυναίκες, μαθημένες να τις σέβονται στα χριστιανικά τους σπίτια, κορίτσια συνεσταλμένα, άμοιρα παιδιά, που δεν γνώριζαν ακόμα τα εξευτελιστικά ήθη των μουσουλμάνων, σύρθηκαν σαν τιποτένιο κοπάδι στα χαρέμια της Τουρκίας».

Λίγα χρόνια αργότερα, έχουμε την πληροφορία ότι το σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης, όπου πωλούνταν Κιρκάσιες κι Αφρικανές, στη διάρκεια της Επανάστασης είχε γεμίσει Ελληνίδες με τα παιδιά τους.

Τα δεινά των αιχμαλώτων επιβεβαιώνει περιηγητής ο David Urquhart, που επισκέφθηκε την Κασσάνδρα το 1829: «… Εδώ, για πρώτη φορά, οι Τούρκοι πούλησαν Έλληνες για σκλάβους. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τον εκνευρισμό της Ευρώπης απέναντι στους Τούρκους και ακολούθως ωρίμασε την πολιτική που κατέληξε στη Συνθήκη της 6ης Ιουλίου…».

Και μια τελευταία πηγή από την απάντηση που έστειλαν οι πολιορκημένοι της Κασσάνδρας όταν ο Πασάς της Σαλονίκης τούς πρότεινε συνθηκολόγηση στα μέσα Οκτωβρίου του 1821: «… θυμήσου τις γυναίκες μας και τις αδερφές μας που τις άρπαξες και τις πούλησες σκλάβες στην Ασία για να μας εκδικηθείς κι αφού πομπεύτηκαν στα μάτια όλων, δεν μπορούμε εμείς να τις γνωρίζουμε νόμιμες συζύγους, ακόμα κι αν μας τις φέρεις πίσω…». Ούτε τους πέρασε από το νου τους αγωνιστές, αυτό που σκέφτηκε το Εθνικό Συμβούλιο του Μωρηά και θεώρησε καλό να το γράψει στις αποφάσεις του για να το βάλουν καλά στ κεφάλι τους όλοι: «2. Οι γυναίκες που αναγκάστηκαν, στη διάρκεια της φρίκης του πολέμου, να υποταχθούν στην αγριότητα των βαρβάρων δεν θα θεωρούνται ακάθαρτες. Θα θεωρούνται, σύμφωνα με την αρχαία συνήθεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας, μάρτυρες, που υπέφεραν για την ελευθερία της πατρίδας».

Η Dora d’ Istria δηλώνει περήφανη, καθώς βλέπει άλλες Jeanne d’ Arc στη Μπουμπουλίνα και τις Σουλιώτισσες. Ας στριμώξουμε κι εμείς στο πάνθεον των ηρωίδων την «Ανθή» της Κασσάνδρας και τις άγνωστες Χαλκιδικιώτισσες που άφησαν την τελευταία πνοή τους στη σκληρή Ανατολή, αποδιωγμένες απ’ όλους, για να έχουμε σήμερα την πολυτέλεια να ξεχνάμε.

(Εικονογράφηση από την αγγλική εφημερίδα «Graphic» 6 και 20 Νοεμβρίου 1897)

[ΠΗΓΗ: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Της Ελένης Στούμπου-Κατσαμούρη, Αρχαιολόγου του ΥΠΠΟ, Σάββατο 19/Κυριακή 20 Ιουνίου 2021]