-Στη μνήμη του δημήτρη Κ., που έφυγε νωρίς…- Με αφορμή το θάνατο και προσπαθώντας να διασκεδάσω μνήμες, λύπες και ερωτήματα, αποφάσισα να δημοσιεύσω το παρόν άρθρο, γιατί έχει την εξής ιδιαιτερότητα: να παρουσιάζει ένα εύρημα, που δηλώνει τη χαρά της ζωής (=παιχνίδι), μέσα από μια πρακτική ταφής (=κτέριση νεκρών).
Οι κούκλες (πλαγγόνες) ήταν ένα από τα πιο αγαπητά παιχνίδια των κοριτσιών στην αρχαία Ελλάδα, ήδη από τον 7ο π.χ αιώνα. Εκτός από αντικείμενο διασκέδασης, οι κούκλες εξοικείωναν τις κοπέλες με το ρόλο που η κοινωνία τις προόριζε: να γίνουν δηλαδή καλές σύζυγοι, μητέρες και νοικοκυρές. Για το λόγο αυτό πολλές από τις κούκλες εντοπίστηκαν σε ιερά, ως αναθήματα, αφιερωμένα στις αντίστοιχες θεότητες, όπως… η Άρτεμις, η οποία θεωρούνταν προστάτιδα της μεταβατικής φάσης του ανθρώπου και της σύλληψης παιδιών, και η Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της γονιμότητας.
Τις πρώτες χειροποίητες κούκλες, αντικατέστησαν σταδιακά οι πήλινες κούκλες με κινητά άκρα (τα λεγόμενα νευρόσπαστα), που τα χέρια και τα πόδια τους ήταν κινούμενα και ενώνονταν με μια κλωστή με το κυρίως σώμα. Το κεφάλι και ο κορμός παράγονταν από καλούπι (μήτρα), ενώ τα άκρα ήταν συνήθως χειροποίητα. Η πλαγγόνα, καλύπτονταν με λευκό επίχρισμα και ψήνονταν στο φούρνο (κλίβανο), ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχουν σωθεί και άλλα χρώματα, όπως ροζ, μπλε και κίτρινο, με τα οποία ο κοροπλάστης είχε ζωγραφίσει τις λεπτομέρειες του προσώπου, τα μαλλιά ή το ρούχο της κούκλας. Αν η κούκλα ήταν γυμνή, τότε το νεαρό κορίτσι την έντυνε με ύφασμα.
Μια τέτοια κούκλα εντοπίστηκε το 2012 στο νεκροταφείο της Ακάνθου, κατά την ανασκαφή του οικοπέδου 28. Η συγκεκριμένη πλαγγόνα ήταν τοποθετημένη πάνω από τον αριστερό αστράγαλο και αποτελούσε ένα από τα πολλά κτερίσματα μιας γυναίκας, που θάφτηκε σε απλό λάκκο στο δεύτερο μισό του 4ου π. Χ. αι.
Το ύψος της κούκλας φτάνει τα 18 εκατοστά και το χρώμα του πηλού της έχει καστανωπή απόχρωση. Αποτελείται από 5 αρθρωτά μέλη, που είναι συμπαγή. Το κεφάλι προήλθε από τη χρήση μήτρας, ενώ τα άκρα είναι χειροποίητα. Τα πόδια φέρουν οπή ανάρτησης στο ύψος των γονάτων και τα χέρια, στο ύψος των ώμων. Τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και κρατούν ζεύγη κροτάλων, που έχουν αποδοθεί αρκετά χονδροκομμένα. Η πολύ μικρή οπή, στο πάνω μέρος της κεφαλής χρησίμευε για την ανάρτηση της κούκλας. Τα μαλλιά χωρίζονται στη μέση και μικροί στριφτοί βόστρυχοι, πλαισιώνουν την άκρη του σάκου (κάλυμμα κεφαλής-σκούφος), που καλύπτει το υπόλοιπο μέρος του κεφαλιού και τον κότσο. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι καλοσχηματισμένα και ο γυμνός κορμός έχει σχηματοποιημένους όγκους στο στήθος, στην κοιλιακή χώρα και τους γλουτούς. Το λευκό χρώμα, που κάλυπτε όλο το ειδώλιο, σώζεται καλύτερα στο κεφάλι και στον κορμό. Στην κούκλα έγιναν μικρές συμπληρώσεις με γύψο που χρωματίστηκαν στο χρώμα του πηλού.
Από τη στιγμή που εντοπίστηκε η μικρή κούκλα, έγινε γνωστή στο κοινό, πραγματοποιώντας ένα μικρό ταξίδι.
Το ταξίδι αυτό ξεκίνησε από την Ιερισσό, όπου καθαρίστηκε, συγκολλήθηκε, φωτογραφήθηκε και καταγράφηκε, παίρνοντας έτσι μια ταυτότητα και κάνοντας επίσημα πια γνωστή την παρουσία της. Η εικόνα της κοσμεί την αφίσα που έχει στηθεί έξω από τον εκθεσιακό χώρο του αρχαίου νεκροταφείου, όπου και εντοπίστηκε, πληροφορώντας το κοινό για την ύπαρξη ενός αρχαιολογικού χώρου. Παράλληλα, απεικονίζεται και στα ενημερωτικά φυλλάδια που συνοδεύουν την έκθεση.
Εν συνεχεία, η παρουσία της εντοπίζεται στη σελ. 47 του βιβλίου με τίτλο «…νέος και με υγείαν αρίστην…» που εκδόθηκε το 2014, από την ΙΣΤ ́ ΕΠΚΑ Θεσ/νίκης.
Το Μάιο του 2017 και στο πλαίσιο του εορτασμού για τη Διεθνή ημέρα Μουσείων, έλαβε μέρος σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΕΦΑ Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, στον Πολύγυρο, με τίτλο «Το παιδί και το παιχνίδι». Κατά την παρουσίαση του προγράμματος, το αντίγραφο της κούκλας «ντύθηκε και χόρεψε» για τα παιδιά που συμμετείχαν, ενώ οι μικροί μας φίλοι μπόρεσαν να έρθουν σε επαφή και με το μουσικό όργανο που κρατούσε στα χέρια της (τα κρόταλα).
Έκτοτε, εκτίθεται σε μια προσωρινή βιτρίνα του μουσείου Πολυγύρου, μέχρι το μουσείο να επαναλειτουργήσει με νέα έκθεση.
Παραπομπές:
www.namuseum.gr/object-month/2011
https://greektoys.org/2015
Αρχαιολογική έρευνα και ανάδειξη τμήματος του νεκροταφείου της αρχαίας Ακάνθου, ΑΕΜΘ 2013
[ΠΗΓΗ: https://aetoshal.blogspot.com/, της Ολυμπίας Νασιώκα, αρχαιολόγου, 4/5/2022]