TΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΛΙΘΟΙ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η Αφροδίτη της Μήλου, ελληνιστικής περιόδου, σκαλισμένη σε παριανό μάρμαρο και έχει ύψος 2,02 μ. Χρονολογείται γύρω στο 150 – 50 π.Χ. (Μουσείο του Λούβρου).

Η εξόρυξη και χρήση του μαρμάρου στην αρχαία Ελλάδα χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ήδη από τη Νεοελληνική Εποχή (5.000π.Χ.) έχουμε μαρμάρινα γυναικεία εδώλια, ενώ αργότερα ακολουθεί και η σειρά των περίφημων κυκλαδικών εδωλίων.

Κατά την Αρχαϊκή Εποχή υπήρξε ευρύτατη χρήση του Ναξιακού και Παριανού μαρμάρου (κούροι, ανθέμια κ.α.) που ταξίδευαν πλέον πέρα από τις Κυκλάδες, διακίνηση η οποία εντάθηκε και επεκτάθηκε κατά την Κλασσική Εποχή. Το μάρμαρο της Νάξου, πέραν από τους ημιτελείς Κούρους που βρίσκονται στα αρχαία λατομεία του «Απολλωνα», φιλοξενήθηκε και στον περίφημο Κολοσσό της Ρόδου, ενώ το μάρμαρο της Πάρου, παρότι μεγάλων κρυστάλλων παρείχε μεγαλύτερη λάμψη και καθαρότητα χρώματος, σε σχέση με το μάρμαρο της Πεντέλης.

Πράγματι, το λευκό ομοιογενές μάρμαρο, ιδιαίτερα εύκολο στη λάξευση, που ήταν γνωστό στους αρχαίους σαν Παρία ή Πάριος λίθος ή Λυχνίτης, γιατί η εξόρυξή του γινόταν σε υπόγειες στοές με το φως των λυχναριών. Από το μάρμαρο αυτό κατασκευάστηκαν αριστουργήματα της γλυπτικής, όπως ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Οκταβιανός Αύγουστος του Βατικανού κ.ά.

Την Αρχαϊκή-Κλασσική Εποχή ενεργοποιούνται τα λατομεία της Αττικής, αρχικά του Υμηττού και μετά της Πεντέλης και παίζουν σημαντικό ρόλο, ειδικά το κατάλευκο και λεπτοκοκκώδες μάρμαρο της Πεντέλης το οποίο διακινείται και αυτό σε μεγάλες αποστάσεις. Και οι δύο ιδιαίτεροι τύποι των πεντελικών μαρμάρων, το Pentelique Statuaire και το marmo greco fino ή marmor pentelicum, όπως το ονόμαζαν οι Ρωμαίοι, είχαν σημαντικές χρήσεις στην ελληνική και Ρωμαϊκή γλυπτική και αρχιτεκτονική. Τέλος, την ίδια εποχή ενεργοποιούνται και τα λατομεία μαρμάρου της Θάσου, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές θέσεις τόσο σε ελληνικά όσο και Ρωμαϊκά μνημεία.

Αργότερα, στην Ελληνιστική – Ρωμαϊκή Εποχή, έχουμε ενεργοποίηση των λατομείων της Μικράς Ασίας, των οποίων το μάρμαρο διακινείται επίσης σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, ιδιαίτερα από την Προκόνησσο, το Αφιόν και άλλες περιοχές της Καρίας και της Φρυγίας. Η Προκόννησος ειδικότερα διακινεί τεράστιες ποσότητες κατά την Βυζαντινή περίοδο σχεδόν σε όλη τη Μεσόγειο για διακοσμητικά τεχνήματα χριστιανικών εκκλησιών γεγονός στο οποίο συντείνει ασφαλώς η εξάπλωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατά την Ρωμαϊκή εποχή έχουμε επίσης ενεργοποίηση των λατομείων της Καράρα στην Ιταλία τα οποία κυριάρχησαν σε εξαγωγή μαρμάρου στους επόμενους χρόνους στη κεντρική και δυτική Ευρώπη.

Πολλά επιμέρους μάρμαρα προερχόμενα από τον Ελλαδικό χώρο όπως το μάρμαρο Λέσβου (marmo Lesbium) με το οποίο κατασκευάστηκαν η Αφροδίτη του Καπιτωλίου και το άγαλμα της Ιulia Pia που βρίσκεται στο μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη, το μάρμαρο Χίου (marmor chium) από το οποίο προέρχονται οι κολόνες της πρόσοψης της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, το μάρμαρο Ρόδου (marmor rodium) από το οποίο έχουν κατασκευαστεί γλυπτές διακοσμήσεις θυρών, παραθύρων και κιόνων στο Παλάτι Ιπποτών της Ρόδου.

Ο πράσινος οφιτοασβεστίτης της Χασάμπαλης, με τις αποχρώσεις σερπεντινίτη και τις λευκές κηλίδες του μαρμάρου, είχε ιδιαίτερα μεγάλη ζήτηση κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και ακόμη μεγαλύτερη στους βυζαντινούς χρόνους. Ενδεικτικά αναφέρεται η χρήση στο παλάτι του Αδριανού στο Τίβολι στη Ρώμη, τους πράσινους κίονες των ρωμαϊκών λουτρών στη Σαγαλάσα στη Μ. Ασία, σε πολλές θέσεις στην Κωνσταντινούπολη, την Αψίδα του Θριάμβου του Marcus Aurilious, την Κνωσό, τα ρωμαϊκά κτίσματα στο Canterbury κ.ά. Στην Ελληνιστική κυρίως Εποχή έχουμε εξορυκτική δραστηριότητα μαρμάρου στη Μακεδονία και κυρίως στο Βέρμιο, Νάουσα, Κοζάνη, Τρανόβαλτο, το δε εξορυσσόμενο μάρμαρο από τις περιοχές αυτές χρησιμοποιείται κυρίως σαν δομικό υλικό σε οικοδομήματα εντός του Ελλαδικού χώρου.

Το ηφαιστειακό πέτρωμα των Κροκεών Λακωνίας, γνωστό και ως κροκεάτης λίθος των αρχαίων (lapis lacedaemonius) εξορύχθηκε στην θέση «Ψηφιά» περιοχή μεταξύ Κροκεών καί Στεφανιάς, όπου και σήμερα εντοπίζεται ο χώρος των αρχαίων λατομείων. Αντικείμενα από κροκεάτη λίθο βρέθηκαν στην ακρόπολη των Μυκηνών και στις ανασκαφές στο παλάτι του Βασιλιά Μίνωα στην Κνωσό της Κρήτης.

Ο κροκεάτης λίθος χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τούς Ρωμαίους στην κατασκευή αρχιτεκτονικών μελών, ορθομαρμαρώσεων και μαρμαροθετημάτων, με τα οποία διακοσμούνται δημόσια κτίρια και ιδιωτικές πολυτελείς κατοικίες στη Ρώμη (Άγιος Σάββας, Βαπτιστήριο του Λατερανού, Santa Maria Maggiore), σε καλλιτεχνικούς διακοσμητικούς πίνακες (Opus Sectile), στο Αρχαιολογικό Μουσείο Palazzo Massimo, στις βασιλικές του Αγίου Πέτρου ,την Πομπηία, την Κωνσταντινούπολη (Αγία Σοφία, Άγιοι Απόστολοι),  την Έφεσσο, και σε άλλες περιοχές της Ρωμαϊκής και της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Το ηφαιστειακό πέτρωμα των Κροκεών Λακωνίας, γνωστό  και ως κροκεάτης λίθος των αρχαίων (lapis lacedaemonius)

 

[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net/, του Πέτρου Τζεφέρη, 10/1/2018]